Dobrostan zwierząt: między zobowiązaniami a ograniczeniami

Większość prawodawstwa UE dotyczącego dobrostanu zwierząt odnosi się do zwierząt gospodarskich, ale Unia przyjęła również przepisy mające na celu ochronę zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych, a także w innych obszarach, takich jak zwierzęta trzymane w ogrodach zoologicznych i akwariach lub dotyczące stosowania pułapek chwytanych za nogi. Niektóre teksty prawne ograniczają również handel niektórymi produktami (produktami z fok lub futrem z kotów i psów) ze względów etycznych.

Od momentu ogłoszenia unijnej strategii „Od pola do stołu” w 2020 roku dobrostan zwierząt nie tylko zyskał na znaczeniu w debacie publicznej, ale również został wprowadzony jako kluczowy element wspomnianej strategii. Wybór metody produkcji zwierzęcej ma fundamentalne implikacje dla wielu aspektów – od humanitarnego traktowania zwierząt, przez ochronę środowiska i klimatu, na stan zdrowia publicznego i jakość życia.

Żeby osiągnąć wszystkie wymienione cele, Komisja zobowiązała się do przeglądu unijnych przepisów dotyczących dobrostanu zwierząt oraz zaproponowała zmiany na poziomie legislacyjnym w trzecim kwartale 2023 roku. Obserwując i analizując prace Komisji, jak i publikowane opinie EFSA (najnowsza opublikowana 16 maja 2023 r. dotyczy dobrostanu bydła mlecznego), można spodziewać się bardzo wielu zmian, szczególnie w takich obszarach jak transport zwierząt, etykietowanie produktów odzwierzęcych (znakowanie dobrostanu) i zachowania dobrostanu podczas hodowli.

Komisja Europejska uważa transport żywych zwierząt za „kluczowy element” prawa, który należy jak najszybciej zmienić. Szczególnie, że był on poddany analizie zarówno przez Europejski Trybunał Obrachunkowy (ETO) jak i Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Sprawozdania ETO i EFSA podkreślają pozytywny wpływ krótkotrwałego transportu żywych zwierząt, nieprzekraczającego ośmiu godzin. Opinia naukowa EFSA sugeruje skrócenie czasu transportu zwierząt, aby ograniczyć ryzyko rozprzestrzeniania się oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe. Opinia ocenia ryzyko rozprzestrzeniania oporności na antybiotyki wśród drobiu, trzody chlewnej i bydła podczas transportu.

Kluczowym czynnikiem jest czas trwania transportu, ponieważ dłuższy czas umożliwia intensywniejsze rozmnażanie bakterii i ich przenoszenie między zwierzętami. Z tego powodu Komisja rozważa zdecydowaną poprawę transportu zwierząt poprzez ograniczenie czasu transportu do:

• maksymalnie 9 godzin dla zwierząt przeznaczonych na ubój,

• 21 godzin dla innych zwierząt.

Komisja przywiduje obowiązkowy 24-godzinny odpoczynek. Transport powinien też uwzględniać prognozy pogody, z maksymalnie ośmiogodzinnymi przejazdami między 25°C a 30°C, i odbywać się jedynie w nocy, jeśli temperatura przekracza 30°C.

Komisja Europejska proponuje dobrowolne oznaczanie dobrostanu zwierząt jako jedno ze środków, które mogą wprowadzić zmiany na szerszej płaszczyźnie. Celem etykiet dotyczących dobrostanu zwierząt jest zapewnienie konsumentom pełniejszych informacji o warunkach hodowli i poniekąd oddolne „wymuszenie” zmian w hodowli. Mimo że raport wykonawczy sugeruje, iż obowiązkowy system byłby najskuteczniejszy w dostarczaniu kompleksowych informacji na temat wszystkich produktów dostępnych na rynku i miałby największy potencjał w zakresie podniesienia standardów dobrostanu zwierząt, Komisja preferuje dobrowolne podejście. Zgodnie z badaniem przeprowadzonym przez Komisję Europejską, ponad 40% Europejczyków chciałoby uzyskać więcej informacji na temat warunków uboju i odpowiedniego karmienia zwierząt, a 35% zainteresowanych chciałoby wiedzieć, czy zwierzęta mają dostęp do wybiegów.

Komisja wydaje się skłaniać ku przestrzeganiu zaleceń Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), który w ostatnich raportach naukowych stwierdził, że systemy bezklatkowe są najbardziej efektywne pod względem dobrostanu zwierząt.

W zakresie okaleczeń Komisja popiera zakaz praktyk takich jak przycinanie dziobów ptaków i obcinanie ogonów świń. Zakaz dekornizacji krów mlecznych i obcinania ogonów u psów będzie obowiązywał pięcioletni okres przejściowy. W odniesieniu do importu produktów pochodzenia zwierzęcego, zgodnie ze sprawozdaniem, miałyby zastosowanie „równoważne wymogi w zakresie dobrostanu zwierząt”.

Na poprawę dobrostanu zwierząt będą miały również wpływ dwie europejskie inicjatywy obywatelskie „End the Cage Age” (koniec klatek – przyp. red.) oraz „Fur Free Europe” (koniec futer – przyp. red.). Organizacja pozarządowa zainicjowała europejską inicjatywę obywatelską „End the Cage Age” w sprawie zakazu stosowania klatek dla zwierząt gospodarskich. Inicjatywę poparło 1,4 mln obywateli we wszystkich państwach członkowskich i zaowocowała ona w 2021 roku decyzją Komisji o przedstawieniu do 2023 roku wniosku ustawodawczego zakazującego stosowania klatek w ramach przeglądu przepisów dotyczących dobrostanu zwierząt w ramach strategii „Od pola do stołu”.

Po zarejestrowaniu europejskiej inicjatywy obywatelskiej „Fur Free Europe” Komisja Europejska będzie przyglądała się kompleksowemu zakazowi hodowli futer i wprowadzania produktów futrzarskich na rynek europejski w ramach nadchodzącej regulacji dotyczącej hodowli zwierząt. Europejska Inicjatywa Obywatelska (ECI) „Fur Free Europe” zakończyła się przed oficjalnym terminem, dzięki rekordowemu wsparciu publicznemu. W ciągu nieco ponad dziesięciu miesięcy prawie 1,7 miliona obywateli podpisało petycję przeciwko tej praktyce, wysyłając silny sygnał do Komisji Europejskiej, że potrzebne są radykalne zmiany.

Dużą rolę w zmianie tej sytuacji odegrać mogą konsumenci. Osoby, które odpowiedziały na ankietę Komisji, twierdziły, że kupując produkty mięsne, zwracają uwagę na dobrostan zwierząt. Byłyby jednak skłonne płacić za te produkty więcej tylko wtedy, gdyby uzyskały informacje o dobrych warunkach hodowli zwierząt. Dokonywanie świadomych wyborów w tym zakresie jest trudne ze względu na to, że – szczególnie na szczeblu krajowym – istnieje wiele systemów etykietowania mięsa i są one różnorodne, a ponadto na etykietach nie podaje się konkretnych informacji.

Europejski Zielony Ład oraz strategia „Od pola do stołu” promują przechodzenie na bardziej zrównoważony system żywnościowy. Wprowadzenie takiej zmiany wymagałoby jednak dokonania strukturalnych zmian w łańcuchu dostaw i we wzorcach konsumpcji. Patrząc na zagadnienie z szerszej perspektywy, można dostrzec związek pomiędzy ilością spożywanego mięsa a liczbą transportowanych zwierząt.