Zmiany klimatyczne – jak wpłyną na polskie rolnictwo

Według ekspertów globalne ocieplenie postępuje. Już 2016 rok okazał się najcieplejszy globalnie w historii obserwacji temperatury przy użyciu termometrów (czyli od 1880 roku). Tegoroczna zima też jest wyjątkowo ciepła. W historii naszej planety zdarzały się okresy dużego ocieplenia, jednak zdaniem specjalistów wpływ człowieka na zmianę klimatu jest niezwykle duży – jest bardzo prawdopodobne, że więcej niż połowa obserwowanego wzrostu średniej globalnej temperatury w latach 1951–2010 jest skutkiem wzrostu stężenia gazów cieplarnianych i innych działań antropogenicznych łącznie. Czym skutkuje ocieplenie klimatu?

Najistotniejszy wpływ na rolnictwo ma wzrost temperatury oraz zmiany opadów (wzrost temperatury powietrza o 1°C w skali roku przyspiesza rozwój roślin o 2–5 dni i o kilkanaście dni, gdy wzrost zasobów termicznych dotyczy okresu wiosennego). Te dwa czynniki spowodowały przesunięcie geograficznych zasięgów wielu gatunków roślin i zwierząt, zmieniają się zachowania sezonowe zwierząt, schematy migracji, liczebność i interakcje gatunków (na przykład w układzie drapieżnik – ofiara). Zmiany klimatu mają również niebagatelny wpływ na plony rolnicze – jak dotąd wpłynęły negatywnie na plony pszenicy i kukurydzy na całym świecie.

Bardzo wrażliwy na konsekwencje zmian klimatu jest rynek żywnościowy – zdarzają się okresy szybkiego wzrostu cen żywności i zbóż na skutek suszy, ale również po masowym wprowadzeniu produkcji biopaliw zastępujących uprawy żywności. Przykładem może być wzrost cen masła, który był wywołany suszą w Nowej Zelandii – kraj ten odpowiada za ponad 50% światowego eksportu masła.

Zmiany klimatu wymuszają zmiany w gospodarce wodnej. Koniecznością staje się zwiększenie retencji wody poprzez budowę zbiorników. Użytkowanie terenu powinno maksymalnie ograniczać spływ powierzchniowy i erozję. Trzeba też oczywiście szukać zastępczych źródeł wody w przypadku suszy. Specjaliści są zgodni, że potrzebne są oddzielne systemy kanalizacji ściekowej i burzowej, o odpowiedniej przepustowości, z uwzględnieniem rosnącej intensywności opadów. Oprócz wielu negatywnych konsekwencji zmian klimatycznych pojawiają się również te pozytywne – możliwość wprowadzenia nowych odmian roślin, które wcześniej nie były możliwe do uprawy na danym terenie.

Uwaga! Zmiany klimatu skutkują zmianą miejsca występowania szkodników i chorób! Niesie to za sobą konieczność stosowania innych preparatów zwalczających oraz innej strategii działania.

Jak zmiany klimatu wpłyną na polskie rolnictwo

Jednym z największych zagrożeń dla polskiego rolnictwa, wynikającym z ocieplenia klimatu, są gwałtowne anomalie pogodowe, m.in. silne burze. Kolejnym problemem, z jakim będzie musiało zmierzyć się nasze rodzime rolnictwo będzie występowanie chorób i szkodników, z którymi wcześniej nie mieliśmy do czynienia. Jednym z przykładów jest coraz częściej pojawiająca się modliszka – owad, który najliczniej występuje w strefie tropikalnej i subtropikalnej, do tej pory w Polsce występowała tylko w południowych rejonach.

Zdjęcie. Modliszka pojawia się w Polsce coraz częściej

Głównym wyzwaniem stojącym przed polskim rolnictwem związanym z ocieplającym się klimatem są niewielkie zasoby wody, której dostępność na mieszkańca w Polsce jest prawie trzy razy niższa niż średnia europejska. W coraz większym stopniu rolnicy będą uzależnieni od sztucznego nawadniania. Będzie to miało zarówno wymiar publiczny, jak i prywatny – zależny od samego producenta rolnego. Polska polityka rolna musi uwzględniać potrzeby retencji wody i ogólnokrajowe rozwiązania z tym związane – zbiorniki retencyjne, systemy magazynowania wody. Dla rolnika magazynowanie wody i nawadnianie upraw będzie wiązało się z dużymi inwestycjami, jednak według specjalistów będzie się to opłacało. W Polsce pojemność retencyjna stanowi ok. 6% rocznego odpływu wód, specjaliści podkreślają, że w wielu krajach europejskich współczynnik ten przekracza kilkanaście procent.

Pozytywne skutki globalnego ocieplenia

Raport Komisji Europejskiej na temat wpływu globalnego ocieplenia na Europę informuje, że globalne ocieplenie będzie miało na ogół pozytywny wpływ na wielkość produkcji rolnej w Unii Europejskiej (raport uwzględnia model, że średnia temperatura na świecie w latach 2025–2055 będzie wyższa o 2°C niż dotychczas). Jak wynika z raportu, państwa klimatu umiarkowanego m.in. Polska, Niemcy i Wielka Brytania, odczują pozytywne skutki zmian klimatycznych. Globalne ocieplenie doprowadzi do wydłużenia okresu wegetacji w tych krajach, co w połączeniu z przyspieszeniem procesu fotosyntezy – ze względu na wyższą zawartość dwutlenku węgla w atmosferze – będzie miało pozytywny wpływ na wielkość produkcji roślinnej.

Ciekawostka Szacuje się, że przy odpowiednim nawodnieniu plon pszenicy i kukurydzy w naszym kraju może wzrosnąć o 30%. Dodatkowo wydłużenie okresu wegetacyjnego i wzrost temperatury mogą spowodować, że takie rośliny jak soja czy słonecznik będą uprawiane w naszym kraju bez przeszkód.

Autorzy zwracają jednak uwagę na bardzo duże zróżnicowanie geograficzne skutków zmian klimatycznych. Państwa południowej Europy – Włochy, Portugalia czy południowa Francja będą notować dużą obniżkę plonów ze względu na wysokie temperatury i suszę. Pozytywną konsekwencją globalnego ocieplenia dla naszego kraju może być przewaga w produkcji żywności ze względu na niższe nakłady na produkcję (w porównaniu z państwami południa Europy) oraz zwiększenie nadwyżki w handlu żywnością. Warunkiem są jednak odpowiedni system nawadniania i skuteczna polityka rolna.

Skutki globalnego ocieplenia dla indywidualnych rolników to:

wymiana odmian na bardziej odporne na susze,
zmiana terminów siewu i innych zabiegów,
wprowadzenie do uprawy nowych roślin i odmian roślin uprawnych dostosowanych do zmienionych warunków siedliskowych, np. roślin ciepłolubnych.