Będzie padało: jakie działania ograniczają ryzyko powodziowe

Już w 2016 roku w Polsce został wprowadzony sformalizowany system zarządzania ryzykiem powodziowym poprzez uchwalenie planów w tym zakresie dla obszarów dorzeczy dwóch głównych rzek: Wisły i Odry oraz Pręgoły. Natomiast od marca 2023 roku obowiązują plany, już po pierwszej aktualizacji, które zostały dostosowane do przepisów unijnych oraz opracowane z wykorzystaniem dotychczasowych doświadczeń w sektorze zarządzania ryzykiem powodziowych. Ponadto cały system zarządzania ryzykiem powodziowym na terenie kraju został uzupełniony o plany dla dorzeczy rzek sięgających na teren Polski, tj. Niemen, Dunaj i Łaba.

Celem planów zarządzania ryzykiem powodziowym jest ograniczenie negatywnych skutków powodzi dla życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej. Realizacja wybranych działań prowadzi do obniżenia strat powodziowych i minimalizacji zidentyfikowanych zagrożeń.

Plany zarządzania ryzykiem powodziowym przygotowuje się na podstawie zweryfikowanych map zagrożenia powodziowego i map ryzyka powodziowego.

Pogrupowane zestawy działań ograniczających ryzyko powodziowe tworzą tzw. łańcuch zarządzania ryzykiem powodziowym, który obejmuje następujące etapy:

• prewencji i ochrony przed powodzią;

• przygotowania do powodzi;

• odbudowy zniszczeń i analiza skutków i strat.

Jednocześnie na poszczególnych etapach należy minimalizować ryzyko powodziowe poprzez realizację trzech głównych celów oraz przyporządkowanych im celów szczegółowych, o których dalej.

Wyodrębnione cele szczegółowe to:

• zapewnienie warunków ograniczających możliwość występowania powodzi;

• zapewnienie racjonalnego gospodarowania na obszarach zagrożonych powodzią.

Cele szczegółowe powinny być realizowane przez podjęcie następującego zestawu działań technicznych:

• ochrona lub zwiększanie retencji zlewniowej na gruntach: leśnych, zadrzewionych i zakrzewionych, użytkach rolnych oraz gruntach zabudowanych i zurbanizowanych;

• ochrona lub przywrócenie retencji dolin rzecznych;

• poprawa funkcjonowania systemu zabezpieczenia obszarów depresyjnych;

• odbudowa zniszczonej przez powodzie infrastruktury przeciwpowodziowej.

Wyodrębnione cele szczegółowe to:

• zapewnienie warunków minimalizujących możliwość występowania powodzi;

• ograniczenie powierzchni obszaru zagrożonego powodzią, a także zapewnienie racjonalnego gospodarowania na nim;

• redukcja wrażliwości społecznej i obiektów na obszarach zagrożonych powodzią.

Cele szczegółowe w tym zakresie oprócz zdecydowanego zwiększania retencji powinny być realizowane przez podjęcie działań technicznych z następującego zestawu:

• budowa hydrotechnicznych obiektów do retencjonowania wody; 

• budowa nowych lub przebudowa czy uszczelnienie istniejących wałów przeciwpowodziowych, a także kanałów ulgi;

• budowę mobilnych systemów ochrony przed powodzią np. zapory, przegrody, bariery;

• usprawnienie systemu sterowania obiektami i urządzeniami technicznymi służącymi do redukcji fali powodziowej;

• dostosowanie racjonalnej przepustowości koryt cieków lub kanałów na odcinkach charakteryzujących się dużą wrażliwością, w celu przeprowadzania wód.

Wyodrębnione cele szczegółowe to:

• zwiększenie skuteczności prognozowania i ostrzegania o zagrożeniach meteorologicznych i hydrologicznych;

• zwiększenie skuteczności reagowania ludzi, firm i instytucji publicznych;

• zwiększenie skuteczności odbudowy i powrotu do stanu sprzed powodzi;

• wdrożenie systemu analiz popowodziowych i zwiększanie jego skuteczności;

• wdrożenie instrumentów prawnych i finansowych zwiększających bezpieczeństwo;

• zwiększenie świadomości i wiedzy na temat źródeł zagrożenia powodziowego i ryzyka powodziowego.

Dla poprawy systemu zarządzania ryzykiem powodziowym zostały wyodrębnione następujące typy działań, zakwalifikowanych do grupy działań nietechnicznych:

• rozwój krajowego systemu prognoz, monitoringu i ostrzeżeń oraz lokalnych systemów ostrzegania przed powodziami;

• usprawnienie „systemu” przywracania funkcji infrastruktury po powodzi;

• doskonalenie wsparcia rzeczowego i finansowego dla poszkodowanych;

• doskonalenie pomocy zdrowotnej np. psychologicznej i sanitarnej dla ludzi oraz opieki weterynaryjnej dla zwierząt;

• stworzenie krajowej bazy danych o ryzyku powodziowym i szkodach;

• analizy skuteczności systemu zarządzania ryzykiem i rekomendacje zmian;

• inicjowanie i realizacja programów edukacyjno-promocyjnych dla społeczeństwa w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym.

Powodzi nie można uniknąć, ale można skutecznie ograniczać poziom ryzyka powodziowego przez podjęcie działań technicznych i nietechnicznych ograniczających wrażliwość obszarów zagrożenia powodziowego, a także działań wzmacniających wszystkie elementy systemu zarządzania ryzykiem powodziowym.