Organizacja bezpiecznej pracy przy obsłudze zwierząt gospodarskich

Uwzględniając bardzo szerokie spektrum zagrożeń w podmiotach funkcjonujących w ramach branży rolnej, bezpieczeństwo pracy osób zatrudnionych powinno mieć znaczenie kluczowe. Rolnictwo obok budownictwa jest bowiem branżą, w której szczególnie częstym zdarzeniem jest wypadek – bywa, że ciężki, jak również śmiertelny. Praca w rolnictwie traktowana jest przez Państwową Inspekcję Pracy jako praca niebezpieczna. Warto zauważyć, że przepisy nie definiują, czym jest praca niebezpieczna. O pracy niebezpiecznej można mówić na zasadzie przeciwieństwa. Przepisy wyróżniają prace „szczególnie niebezpieczne”, czyli prace, które są niebezpieczne w sposób wyjątkowy – szczególny.

Hodowla zwierząt gospodarskich wiąże się z ryzykiem wypadku, który może mieć związek z uderzeniem, przygnieceniem czy o prostu atakiem na osobę, która obsługuje zwierzęta. Ponadto należy zauważyć, że brak właściwych warunków pracy nie tylko przekłada się na liczbę wypadków czy chorób zawodowych, ale skutkuje poważniejszymi następstwami. Tym samym kwestia bezpieczeństwa pracy podczas obsługi zwierząt związana z właściwą organizacją pracy ma bardzo istotne znaczenie. Praca ze zwierzętami to również wiele czynników biologicznych – nie jest bowiem realizowana w sterylnych warunkach.

Przez obsługę zwierząt rozumie się czynności związane z chowem, hodowlą oraz użytkowaniem zwierząt, wykonywane codziennie lub okresowo, w szczególności prace związane z karmieniem, pojeniem, dojeniem, rozrodem, wymianą ściółki, pomocą podczas zabiegów lekarsko-weterynaryjnych, pielęgnacją i transportem.

Minimalizowanie zagrożeń związanych z obsługą zwierząt jest możliwe, w sytuacji gdy przestrzegane są przepisy rozporządzenia ministra rolnictwa i rozwoju wsi z 4 sierpnia 2017 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt gospodarskich.

Czy stosowanie przepisów wspomnianego rozporządzenia sprawia, że obsługa zwierząt może być zaliczana do pracy bezpiecznej? Odnosząc się do powyższej wątpliwości należy przyjąć, że stosowanie się do przepisów w znacznym stopniu podnosi bezpieczeństwo pracy. Nie zawsze można jednak liczyć na właściwy poziom współpracy ze strony zwierząt, których zachowanie jak najbardziej wpływa na poziom bezpieczeństwa. Uwzględniając powyższe, co do zasady praca w gospodarstwie rolnym zawsze będzie pracą niebezpieczną, w tym praca związana z obsługą zwierząt, nawet jeśli będzie realizowana z uwzględnieniem zasad wynikających z rozporządzenia w sprawie bhp przy obsłudze zwierząt gospodarskich. Odrębną kwestią jest jednak możliwość kwalifikowania pracy przy obsłudze zwierząt w kategoriach prac szczególnie niebezpiecznych.

W sytuacji gdyby uznać, że prace przy obsłudze zwierząt są pracami szczególnie niebezpiecznymi wówczas podmiot organizujący takie prace musiałby zapewnić:

• bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu osób;

• odpowiednie środki zabezpieczające;

• instruktaż pracowników, który powinien obejmować w szczególności: imienny podział pracy, kolejność wykonywania zadań, wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy przy poszczególnych czynnościach.

Powyższe obowiązki byłyby niezbędne niezależnie od tego, czy bezpieczna obsługa zwierząt realizowana byłaby przez pracowników, czy może przez osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych – należy bowiem pamiętać, że bezpieczne warunki pracy należą się niezależnie od podstawy, na jakiej pracobiorca świadczy pracę.

Fakt że rozporządzenie w sprawie bhp przy obsłudze zwierząt gospodarskich nie zalicza w sposób bezpośredni obsługi zwierząt do prac szczególnie niebezpiecznych nie oznacza jednak z automatu, że nie ma podstaw, aby obsługa zwierząt nie została zaliczona do prac szczególnie niebezpiecznych. Należy bowiem zauważyć, że definicja prac szczególnie niebezpiecznych wskazuje, że pracami tymi są nie tylko prace, które są bezpośrednio w przepisach zaliczone do pracy szczególnie niebezpiecznych, ale również inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane w utrudnionych warunkach.

Warto zauważyć, że rozporządzenie w sprawie bhp przy obsłudze zwierząt gospodarskich wyróżnia szczególną kategorie zwierząt – zwierzęta niebezpieczne.

Przepisy rozporządzenia regulują sposób obsługi zwierząt niebezpiecznych przy uwzględnieniu konieczności stosowania szczególnych środków ostrożności. Należy tutaj odpowiedzieć na istotne pytanie: czy istnieje podstawa do kwalifikowania prac przy obsłudze zwierząt niebezpiecznych jako prac szczególnie niebezpiecznych? Tym samym stosowania dodatkowo przepisów rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp w zakresie organizacji prac, w szczególności stosowania bezpośredniego nadzoru. Spowoduje to wtedy konieczność zwiększenia zatrudnienia przy obsłudze zwierząt niebezpiecznych.

Odnosząc się do powyższej wątpliwości należy w pierwszej kolejności zauważyć, że przepisy nie posługują się pojęciem zwierząt „szczególnie niebezpiecznych” – mogłoby to sugerować konieczność wprowadzenia zasad organizacji pracy w ramach bezpośredniego nadzoru dodatkowych osób. Uwzględniając powyższe, jak najbardziej można przyjąć, że nawet prace przy obsłudze zwierząt niebezpiecznych nie muszą być kwalifikowane przez prowadzącego hodowlę w kategoriach prac szczególnie niebezpiecznych. Jak najbardziej za wystarczające można więc uznać przestrzeganie zasad wynikających z rozporządzenia w sprawie bhp przy obsłudze zwierząt gospodarskich. Przywołane rozporządzenie ma bowiem charakter przepisów szczególnych względem ogólnych przepisów bhp.

Co zatem ostatecznie wynika z braku obowiązku kwalifikowania prac przy obsłudze zwierząt gospodarskich w tym niebezpiecznych w kategoriach prac szczególnie niebezpiecznych? Prowadzący działalność w zakresie hodowli zwierząt nie ma obowiązku stosowania dodatkowych złożonych zasad bezpieczeństwa wynikających z przepisów rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp – co znacznie upraszcza pracę. Wystarczy, że będzie prawidłowo stosował przepisy normujące zasady bhp przy obsłudze zwierząt gospodarskich, w tym zwierząt niebezpiecznych.

W praktyce nie można wykluczyć, że prawidłowa organizacja pracy zostanie skontrolowana przez inspektora PIP – rozporządzenie w sprawie bhp przy obsłudze zwierząt gospodarskich zostało bowiem wydane na podstawie Kodeksu pracy, który jest podstawowym źródłem prawa pracy. Czy inspektor pracy ma prawo nakazać hodowcy zwierząt gospodarskich zakwalifikowania prac przy ich obsłudze do prac szczególnie niebezpiecznych? Bezpośredniej prawnej możliwości nie ma – jeśli jednak inspektor PIP zdecydowałby się wydać nakaz zobowiązujący organizatora prac przy obsłudze zwierząt do uznania, że są to prace szczególnie niebezpieczne, należałoby złożyć odwołanie od takiego nakazu, wskazując, że żaden przepis nie zobowiązuje bezpośrednio organizatora prac przy obsłudze zwierząt do uznania ich jako szczególnie niebezpieczne.