Rozliczanie i finansowanie kół gospodyń wiejskich

W świetle art. 2 ust. 3 ustawy z 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich (Dz.U. z 2020 r. poz. 553 ze zm.) do zadań tego rodzaju organizacji należą w szczególności:

• prowadzenie działalności społeczno-wychowawczej i oświatowo-kulturalnej w środowiskach wiejskich;
• prowadzenie działalności na rzecz wszechstronnego rozwoju obszarów wiejskich;
• wspieranie rozwoju przedsiębiorczości kobiet;
• inicjowanie i prowadzenie działań na rzecz poprawy warunków życia i pracy kobiet na wsi;
• upowszechnianie i rozwijanie form współdziałania, gospodarowania i racjonalnych metod prowadzenia gospodarstw domowych;
• reprezentowanie interesów środowiska kobiet wiejskich wobec organów administracji publicznej;
• rozwijanie kultury ludowej, w tym w szczególności kultury lokalnej i regionalnej.

W działalności KGW mogą jednak brać także udział młodsze osoby, jeżeli ukończyły 13 lat. W ich przypadku będzie to możliwe pod warunkiem uzyskania przez nie zgody na uczestnictwo w takiej działalności ich przedstawicieli ustawowych (np. rodziców). Osoby te mogą również tworzyć młodzieżowe i dziecięce organizacje wspomagające realizację celów koła. Ponieważ przepisy nie zawierają ograniczeń odnośnie płci, zarówno założycielami, jak i członkami kół gospodyń wiejskich mogą być także mężczyźni.

Czytaj więcej:

• Konkurs ARiMR: Kubek, dzbanek czy makatka… Rękodzieło to jest gratka
• Pomoc finansowa dla kół gospodyń wiejskich

Żeby koło mogło uzyskać osobowość prawną i funkcjonować na warunkach określonych ustawą, w tym korzystać z określonych w niej przywilejów, musi zostać wpisane do Krajowego Rejestru Kół Gospodyń Wiejskich. Co istotne, taki wpis powinny uzyskać nie tylko nowe organizacje, tworzone już po wejściu w życie obecnie obowiązujących przepisów, ale wskazane jest, aby miały go również te, które zostały utworzone wcześniej i do tej pory działały na podstawie uprzednio obowiązujących w tym zakresie regulacji (tj. na podstawie ustawy o kółkach rolniczych lub prawie o stowarzyszeniach). Wspomniany rejestr jest prowadzony przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. W praktyce więc wniosek w tej sprawie należy złożyć do właściwego biura powiatowego ARiMR.

Do wniosku, o którym mowa, trzeba będzie dołączyć statut KGW, względnie oświadczenie, że dane koło będzie działać na podstawie tzw. wzorcowego statutu, który został określony jako załącznik do komentowanej ustawy. Stanowi o tym jej art. 8 ust. 1. Taki wzorowy statut nowo powstałe albo już istniejące koło będzie mogło przyjąć jako swój.

W imieniu nowo założonego koła wniosek o jego wpis do Krajowego Rejestru Kół Gospodyń Wiejskich składa komitet założycielski. Natomiast w przypadku KGW, które działało jeszcze przed wejściem w życie omawianej ustawy (czyli przed 29 listopada 2018 r.), kompetencje w zakresie wpisu do rejestru powierzono osobie lub osobom umocowanym do jego reprezentacji. W instrukcji wskazano, że do wniosku koło działające na podstawie przepisów dotychczasowych może dołączyć dokumenty poświadczające ich dotychczasową działalność w szczególności statuty (poprzednie), zaświadczenia z organów jednostek samorządu terytorialnego, samorządu sołeckiego i inne. Wymaga przy tym podkreślenia, że ustawodawca uprzywilejował pod tym względem, ale tylko do 28 grudnia 2018 r., działające (np. w formie stowarzyszeń czy kółek rolniczych) koła gospodyń wiejskich, w stosunku do nowo zakładanych. Mianowicie już działające koła uzyskały pierwszeństwo w rejestracji przed nowymi kołami (co jest istotne ze względu na ograniczenia przewidziane w ustawie, o których będzie mowa później).

Z chwilą wpisu do rejestru koło gospodyń wiejskich nabywa osobowość prawną. Dzięki nabyciu osobowości prawnej KGW uzyskuje pełną niezależność, zarówno od kółek rolniczych, jak i od administracji rządowej czy jednostek samorządu terytorialnego. Kolejna korzyść to możliwość zarabiania, a także korzystania z różnego rodzaju form wsparcia zewnętrznego. W świetle nowych przepisów majątek koła będzie mógł powstawać m.in. ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, ofiarności publicznej czy dochodów z własnej działalności, w tym także gospodarczej.

Na podstawie dodanego do ustawy w 2020 roku art. 35a. w bieżącym roku koło gospodyń wiejskich może otrzymać z budżetu państwa pomoc finansową na cele, o których mowa w art. 2 ust. 3. ustawy z 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich. Maksymalny limit wydatków z budżetu państwa przeznaczonych na pomoc finansową, o której mowa w art. 35a ust. 1, wynosi w 2020 r. 40 000 000 zł.

Niestety, ustawodawca wprowadził również ograniczenia, które mogą negatywnie wpłynąć na lokalne inicjatywy zmierzające do realizacji celów, które przyświecają tego rodzaju organizacjom. Przepisy statuują bowiem zasadę, że na terenie jednej wsi może mieć siedzibę tylko jedno koło gospodyń wiejskich. Została ona wyrażona w art. 4 ust. 1 ustawy o kołach gospodyń wiejskich. W praktyce oznacza to, że zwłoka w dokonaniu takiej rejestracji może skutkować tym, że ze względu na wcześniejsze zarejestrowanie w omówionym wcześniej trybie innej tego rodzaju organizacji, nowo powstałe koło albo koła nie będą mogły działać na podstawie ustawy o kołach gospodyń wiejskich (ze wszystkimi wynikającymi z tego faktu konsekwencjami, także finansowymi).

Wskazane ograniczenie nie będzie miało jednak zastosowania do kół gospodyń wiejskich, działających na podstawie wcześniejszych przepisów. Wynika to z regulacji przejściowych, a konkretnie z art. 34 ust. 4 ustawy o kołach gospodyń wiejskich, który wyłączenie stosowania ww. art. 4 ust. 1 uzależnił jednak od zarejestrowania dotychczas działającego koła w przewidzianym w tym zakresie terminie (tj. w ciągu miesiąca od dnia wejścia w życie omawianej ustawy).

To jednak nie koniec ograniczeń. Kolejne z nich wprowadza zapis art. 4 ust. 5 komentowanej ustawy, w którym jest mowa o tym, że jednocześnie można być członkiem tylko jednego koła gospodyń wiejskich. Taka treść powołanych przepisów spotkała się z krytyką m.in. Rzecznika Praw Obywatelskich, który podał w wątpliwość ich zgodność z konstytucyjnym prawem do zrzeszania się.

Z drugiej strony ustawodawca wprowadził zasadę, że teren działalności koła gospodyń wiejskich może obejmować nie tylko jedną, ale również więcej wsi. Ponadto takie organizacje mogą wykonywać swoje zadania także poza terenem swojej działalności, zarówno na terytorium Polski, jak i poza jej granicami. Z przepisów wynika też, że koła gospodyń wiejskich mogą ze sobą współpracować i współdziałać w zakresie realizacji zadań, dla których zostały powołane. W tym celu wolno im na zasadzie dobrowolności zrzeszać się i tworzyć związki kół gospodyń wiejskich. Jak wskazano w art. 3 ust. 2 ustawy o kołach gospodyń wiejskich, taki związek może być utworzony z inicjatywy co najmniej dwóch kół gospodyń wiejskich, które zadeklarują członkostwo w związku w drodze uchwały podjętej przez zebrania członków tych kół.

Jeżeli chodzi o prawne kwestie związane z działalnością kół gospodyń wiejskich, to warto odnotować, że zmieniły się również przepisy związane z ich rozliczeniami do celów bilansowych. Nabycie przez taką organizację osobowości prawnej oznacza, że zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o rachunkowości powinna ona prowadzić księgi rachunkowe. W nich będzie ujmować operacje gospodarcze umożliwiające wyodrębnienie przychodów i kosztów związanych z działalnością statutową.

Taką możliwość daje im art. 2 ust. 6 ustawy o rachunkowości, który obowiązuje od 29 listopada 2018 r. Wprawdzie na gruncie uprzednio obowiązujących przepisów również można było korzystać z tego rodzaju uproszczeń, jednak przysługiwały one kołom działającym na podstawie przepisów ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, a więc np. w formie stowarzyszeń (zob. art. 2 ust. 5 ustawy o rachunkowości). Natomiast powołany art. 2 ust. 6 ustawy o rachunkowości wprost przewiduje taką możliwość w odniesieniu do jednostek, których podstawą działalności jest ustawa z 9 listopada 2018 r. o kołach gospodyń wiejskich.

Z jego treścią koresponduje art. 24 ustawy o kołach gospodyń wiejskich, który stanowi, że takie koło (niemające statusu organizacji pożytku publicznego) ma prawo do prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów w przypadku gdy osiąga przychody wyłącznie z:

1)     działalności statutowej z tytułu składek członkowskich, darowizn, zapisów, dotacji,

2)     sprzedaży wyrobów sztuki ludowej, w tym rękodzieła i rzemiosła ludowego i artystycznego, lub żywności regionalnej,

3)     tytułu sprzedaży, najmu lub dzierżawy składników majątkowych,

4)     tytułu odsetek od środków pieniężnych na rachunkach bankowych lub rachunkach w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych, prowadzonych w związku z wykonywaną działalnością, w tym także odsetek od lokat terminowych oraz innych form oszczędzania, przechowywania lub inwestowania tworzonych na tych rachunkach.

W przypadku kół kontynuujących działalność prowadzoną w poprzednich latach, warunkiem skorzystania z omawianej preferencji jest to, aby przychód z ww. źródeł w roku poprzedzającym rok podatkowy nie przekraczał 100.000 zł.

O wyborze prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów należy powiadomić organ podatkowy. Zawiadomienie to trzeba złożyć w terminie do końca pierwszego miesiąca roku podatkowego, w którym koło gospodyń wiejskich rozpoczyna prowadzenie takiej ewidencji, a jego adresatem będzie naczelnik urzędu skarbowego właściwy w sprawach opodatkowania podatkiem dochodowym. Nie składa się go jednak bezpośrednio do wspomnianego organu, lecz za pośrednictwem powiatowego biura ARiMR (art. 24 ust. 3 ustawy o kołach gospodyń wiejskich). W przypadku jednostek rozpoczynających działalność zawiadomienia należy dokonać w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności.

Jeżeli koło wpisane do Krajowego Rejestru Kół Gospodyń Wiejskich nie dokona takiego zawiadomienia w ustawowym terminie (względnie nie spełni warunków uprawniających do prowadzenia uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów) – będzie musiało prowadzić księgowość na zasadach ogólnych, określonych w przepisach ustawy o rachunkowości.

W myśl obowiązujących przepisów koła gospodyń wiejskich mogą prowadzić księgi rachunkowe lub uproszczoną ewidencję przychodów i kosztów.

Wspomniane ewidencje będą stanowić podstawę do obliczenia zobowiązań podatkowych, zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych. Nie oznacza to jednak, że każdorazowo koło od uzyskanych dochodów będzie musiało zapłacić CIT. Jeżeli bowiem przeznaczy je na cele statutowe, to będzie mogło skorzystać ze zwolnienia od tego podatku na podstawie nowego przepisu art. 17 ust. 1 pkt 39a ustawy o CIT. Na podstawie powołanej regulacji zwolnione od podatku są dochody kół gospodyń wiejskich, działających na podstawie komentowanej ustawy o kołach gospodyń wiejskich – w części przeznaczonej na cele statutowe, z wyłączeniem działalności gospodarczej. Jest to przepis podobny do funkcjonującego już wcześniej, a dotyczącego społeczno-zawodowych organizacji rolników (czyli także kół gospodyń wiejskich działających np.) art. 17 ust. 1 pkt 39 ustawy o CIT.