Już od czasów starożytnych zioła były wykorzystywane w leczeniu i profilaktyce u ludzi i zwierząt. Stosowane przez wiele lat antybiotyki przyczyniły się do wytworzenia oporności bakterii na te substancje, a ponadto, w mięsie, jajach i mleku pozostają ich niezmetabolizowane związki. Coraz więcej hodowców chce więc chronić zwierzęta przed chorobami i jednocześnie uniknąć pozostałości antybiotyków w produktach odzwierzęcych. Dlatego wraca moda na stosowanie dodatków ziołowych. Jakich ziół warto używać? Jakie mają działanie?

Stosowanie dodatków ziołowych podlega ścisłej kontroli – głównym celem jest uniknięcie stosowania niezgodnie z przeznaczeniem. Klasyfikacja, rodzaj i zakres stosowania dodatków paszowych są regulowane prawem Unii Europejskiej oraz przepisami krajów członkowskich. Podstawowym unijnym aktem prawnym jest Rozporządzenie (WE) nr 1831/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z 22 sierpnia 2003 r. w sprawie dodatków stosowanych w żywieniu zwierząt.

I tak, ,,dodatki paszowe” to substancje, drobnoustroje lub preparaty, inne niż materiał paszowy i premiksy, które są celowo dodawane do paszy lub wody w celu pełnienia, w szczególności, jednej lub więcej funkcji wymienionych w art. 5 ust. 3. Prowadzony jest również Wspólnotowy Rejestr Dodatków Paszowych, który zawiera informacje o wszystkich aktualnie zarejestrowanych i dopuszczonych do obrotu w krajach UE dodatkach paszowych.

Zioła – czym są i co zawierają

Zioła definiuje się jako rośliny posiadające substancje czynne, które oddziałują aktywnie na organizm. Są roślinami bogatymi w białko surowe i związki mineralne. Zioła zawierają liczne substancje biologicznie czynne m.in.: saponiny, alkaloidy, glikozydy, flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne, pektyny i śluzy roślinne. Występują w roślinach w niewielkich ilościach, ale mają działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe oraz uspokajające. Poprawiają system immunologiczny, regulują apetyt i pobieranie paszy, poprawiają funkcje trawienne przewodu pokarmowego. Z racji naturalnego pochodzenia skład chemiczny ziół zależy m.in. od czynników środowiskowych (położenie geograficzne, okres zbioru), genetycznych (gatunek) oraz miejsca pobrania (korzenie, kłącza, liście, owoce, łodygi, nasiona, kwiaty).

Czytaj więcej:

Tabela. Związek chemiczny, charakterystyka i funkcja

Związek	Charakterystyka/funkcja
Alkaloidy	Związki o charakterze zasadowym, zawierające w swojej cząsteczce azot. Regulują ruchy jelit, działają przeciwbólowo, znoszą skurcze mięśni gładkich, obniżają ciśnienie tętnicze, działają moczopędnie
Garbniki	Związki złożone głównie z połączenia kwasu galusowego z glukozą. Po zetknięciu się z błoną śluzową przewodu pokarmowego tworzą nieprzepuszczalną błonkę, działają bakteriobójczo, przeciwzapalnie i mają działanie unieczynniające jady bakteryjne
Flawonoidy	Związki barwne występujące we wszystkich prawie ziołach i we wszystkich organach roślin. Mają właściwości przeciwutleniające, działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych, mają działanie moczopędne, obniżają ciśnienie tętnicze krwi, biorą udział w magazynowaniu witaminy C
Glikozydy	Połączenia cukrów z alkoholami lub fenolami. Wykazują działanie przeczyszczające, regulujące pracę mięśnia sercowego, przeciwutleniające, wzmacniające ściany naczyń krwionośnych
Saponiny	Związki o charakterze glikozydowym. Zapobiegają odkładaniu cholesterolu i ciał tłuszczowych w ścianach naczyń, emulgują tłuszcze, ułatwiają trawienie
Olejki eteryczne	Związki będące stężonymi wyciągami związków eterycznych z roślin, są mieszaniną wielu elementów. Działają żółciopędnie, moczopędnie, wykrztuśnie, uspokajające, przeciwbakteryjnie, pobudzają perystaltykę jelit
Pektyny i śluzy roślinne	Śluzy roślinne i pektyny są wielocukrowcami. W przewodzie pokarmowym działają ochronnie
Kwasy organiczne	Uczestniczą aktywnie w metabolizmie, pobudzają gruczoły ślinowe, trzustkowe i żołądkowe, wspomagają trawienie

Dodatki ziołowe mogą być wprowadzane do paszy dla zwierząt i ptaków w postaci lizawek, naparów, wywarów, odwarów, mieszanek ziołowych suchych i świeżych.

Dodatki ziołowe w żywieniu drobiu

Szczególnie duże zainteresowanie produktami ziołowymi zapoczątkował w 2006 roku zakaz stosowania antybiotyków paszowych w krajach Unii Europejskiej. Brak tych substancji w mieszankach paszowych dla drobiu prowadzi do częstszego występowania stanów zapalnych i biegunek, zmniejsza przyrosty masy ciała oraz zwiększa śmiertelność ptaków, co wpływa na wzrost kosztów produkcji i straty ekonomiczne. Dlatego też zaczęto wykorzystywać substancje mogące zapobiegać występowaniu chorobom i zwiększające szanse na szybkie przyrosty zwierząt. Powszechne stało się dodawanie dodatków paszowych u drobiu do mieszanek pełnoporcjowych oraz dawek żywieniowych. Tak, aby uzyskać poprawę ich użyteczności pokarmowej, w tym zapachu, smaku, konsystencji, walorów dietetycznych, a także wydłużenie okresu trwałości paszy.

Duży wpływ na pobieranie paszy u drobiu mają olejki eteryczne, które stymulują przewód pokarmowy, a zwłaszcza wątrobę i trzustkę, poprawiając przy tym przyswajanie paszy. Działają również immunomodulująco, wzmacniając pracę układu odpornościowego.

Preparaty roślinne mogą stymulować wzrost aktywności fagocytarnej makrofagów, zwiększenie liczby limfocytów B i T, a także mogą hamować wzrost komórek nowotworowych. Do ziół wspomagających pracę układu odpornościowego należą: jeżówka, czosnek, aloes, arnika górska, oregano, pokrzywa oraz żeńszeń. Część ziół posiada właściwości antyoksydacyjne, dzięki czemu chronią tłuszcze przed utlenianiem.

Do ziół o właściwościach antyutleniających można zaliczyć: rozmaryn, tymianek, oregano, szałwię, rumianek, mniszek lekarski oraz nagietek.
W celu ochrony tłuszczów mięsa drobiowego i lipidów jaj można stosować: rozmaryn, oregano, imbir, szafran.
Zioła, takie jak mięta, macierzanka, szałwia, majeranek, imbir, czosnek czy gorczyca pobudzają przemianę materii, przeciwdziałają stanom zapalnym przewodu pokarmowego, działają przeciwbiegunkowo, przeciwzapalnie, przeciwpasożytniczo i przeciwgorączkowo.

Badania pokazują, że właściwie dobrane zioła mogą zastąpić (przynajmniej częściowo) stosowane kokcydiostatyki. Wykazano, że ochronę przy niedużym zanieczyszczeniu kokcydiami stanowi ekstrakt z czosnku, szałwii, lebiodki, jeżówki i tymianku.

Tabela 2. Przykładowe zioła i ich działanie

Nazwa rośliny	Działanie
Lucerna siewna (Medicago sativa L.)	Działa stymulująco na układ immunologiczny. Wykazuje również działanie hipocholesterolemiczne, przeciwnowotworowe, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne
Jeżówka wąskolistna (Echinacea angustifolia)	Wpływa na wzrost stężenia immunoglobulin w surowicy krwi kur, poprawiając ich zdrowotność i zmniejszając śmiertelność. Ma właściwości stymulujące makrofagi do rozkładu bakterii, wirusów i grzybów oraz zwiększa liczbę leukocytów komórek śledziony. Ma korzystny wpływ na wskaźniki produkcyjne. Zwiększa efektywność szczepienia ochronnego przeciw kokcydiozie
Ostryż długi (Curcuma longa)	Ma właściwości przeciwzapalne, przeciwnowotworowe, jest też przeciwutleniaczem. Wpływa na poprawę przyrostu masy ciała, zmniejszenie uszkodzeń jelit. Zapobiega również kokcydiozie
Biedrzeniec anyż (Pimpinella anisum)	Poprawia parametry krwi, zwiększa aktywność fagocytową oraz liczebność limfocytów. Wspomaga przyrost masy ciała, indeks wydajności oraz względne tempo wzrostu
Lebiodka pospolita (Origanum vulgare)	Łagodzi stany zapalne, działa kokcydiostatycznie, wpływa na wskaźniki produkcyjne, zwiększa wydalanie oocytów oraz zmniejsza stopień uszkodzenia jelit
Mięta pieprzowa (Mentha piperita)	Korzystnie wpływa na trawienie i wchłanianie lipidów, ma działanie pobudzające, antyseptyczne, pobudza skurcze mięśni gładkich przewodu pokarmowego, uszczelnia błonę śluzową jelit

Zioła wpływają na wiele funkcji fizjologicznych, dzięki czemu wspomagają układ immunologiczny, trawienny, wydalniczy. Mogą stymulować wzrost wydajności przy utrzymaniu wysokiego dobrostanu zwierząt. Obecnie poszukuje się nowych rozwiązań w leczeniu chorób drobiu, a ekstrakty ziołowe mają duży potencjał leczniczy.

Kinga Szczepanik