Wielu z nas nie wyobraża sobie dnia bez szklanki mleka, jogurtu czy kawy z mlekiem. Według danych banku PKO w 2017 roku Polska była 5. producentem mleka w UE, 4. odtłuszczonego mleka w proszku, 3. producentem masła i 5. serów. Warto wiedzieć, że spożycie mleka surowego w naszym kraju spada, ale rośnie za to konsumpcja serów i przetworów mlecznych różnego rodzaju.

Nieco statystyki

W 2018 roku nasz kraj odnotował największy całkowity wzrost krów mlecznych w UE, ze wzrostem o 61 000 (2,8%) od 2017 i osiągnął w sumie 2214000 krów mlecznych. Polska ma trzecią co do wielkości populację krów mlecznych w Unii Europejskiej, po Niemczech i Francji. Prawie 10% krów mlecznych, które są w Unii, jest w Polsce.

Dodatkowo, średnia wydajność na krowę mleczną w Polsce wzrosła o 0,9% i osiągnęła 6258 litrów na krowę w 2018 roku. Produkcja surowego mleka w naszym kraju w 2018 to łącznie 13 768 mln litrów, co stanowi wzrost o 3,3% w porównaniu do 2017 roku, a polski eksport (wyrażony w ekwiwalentach mleka surowego) wzrósł o 9,7% i osiągnął w sumie 4620 tys. ton w 2018.

Eksperci szacują, że w kolejnych latach populacja bydła w Polsce będzie nadal rosła. Ma to silny związek z tym, że nasz kraj ma najniższe koszty produkcji mleka w całej Unii Europejskiej. Według raportu Komisji Europejskiej z grudnia 2017 roku koszty całkowite produkcji mleka w gospodarstwach wyspecjalizowanych w Polsce wynosiły 298 EUR/t i były najniższe w UE, zbliżone do kosztów produkcji mleka w Irlandii (305 EUR/t), ale wyraźnie niższe niż w Niemczech i Francji (odpowiednio o 15% i 12%).

Ponadto, krajowy przemysł mleczarski cały czas kontynuuje restrukturyzację, co doprowadzi do zmniejszenia liczby dostawców i wzrostu średniej wielkości gospodarstw.

Rys. Liczba krów mlecznych na 100 ha użytków rolnych w Polsce

Spożycie mleka i jego przetworów

W 2017 roku eksperci zaobserwowali tendencję spadkową spożycia mleka – średnie spożycie produktów mlecznych na ekwiwalent mleka wyniosło 218 litrów, co stanowiło poważny spadek w stosunku do 2016. W 2018 roku ogólne spożycie przetworów mlecznych wzrosło o 2% w stosunku do roku poprzedniego. W 2019 roku średnie spożycie produktów mlecznych wyniosło 81,8 kg na osobę.

Nasz kraj ma dobre warunki naturalne do produkcji mleka. Większość stad krów mlecznych znajduje się w północno-wschodniej Polsce, w województwie podlaskim, mazowieckim i warmińsko-mazurskim. Przemysł przetwórstwa mlecznego również jest skoncentrowany w tym regionie. Istnieje 175 polskich zakładów przetwórstwa mleczarskiego, które zatrudniają ponad 32 000 osób. Jak wiadomo, w pierwszej połowie 2018 roku sektor przetwórstwa mlecznego zmagał się z niskimi cenami produktów mlecznych na rynku krajowym. Według statystyk rok 2019 był nieco lepszy pod tym względem od poprzedniego.

Ciekawostka

Nasz kraj:

odpowiada za 7,6% dostaw mleka w UE (2018 rok),
eksportuje przetwory mleczne w przeliczeniu na ekwiwalent mleka (ME) na 37,8% dostaw mleka (2018 rok),
stanowi 5,7% unijnego eksportu mleczarstwa na ME (2018 rok).

Polscy konsumenci

Świadomość polskich konsumentów na temat żywności – jej pochodzenia, sposobu przetworzenia, a także składu, wzrasta. Rośnie także świadomość odbiorców na temat GMO (organizmów zmodyfikowanych genetycznie). Narasta presja społeczna, aby jednakowo znakować, które produkty mleczne nie zawierają GMO. Doprowadziło to do podjęcia przez Polską Izbę Mleka decyzji o ustanowieniu standardu pozwalającego mleczarniom na uzyskanie certyfikatu potwierdzającego, że mleko jest wytwarzane bez składników GMO. Norma obejmuje cały łańcuch produkcji mleczarskiej, od produkcji pasz, żywienia w gospodarstwie, przetwórców mleka po producentów składników i dodatków, handel produktami mlecznymi lub paszami.

Przetwory mleczne stanowią największy segment rynku spożywczego w perspektywie rynku konsumenckiego. Niski okres przydatności do spożycia przetworów mlecznych doprowadził do bardzo rozdrobnionego krajobrazu przemysłowego, obejmującego głównie rynki regionalne i rozpoznawalność lokalnych przetwórców mleka. Do tej pory na naszym rodzimym rynku pojawiło się tylko kilka międzynarodowych firm, w tym Lactalis, Danone i Fonterra. W ostatnich latach pojawiła się tendencja do uzupełniania i zastępowania przetworów mlecznych sztucznym mlekiem roślinnym (produkty wegańskie), które w dłuższej perspektywie mogą zająć znaczny udział rynku, jak to stało się w przypadku Niemiec.

Najsilniejszymi graczami na krajowym rynku są spółdzielnie Mlekovita i Mlekpol oraz Polmlek. Mlekovita skupuje dziennie prawie 8 mln litrów mleka od 15 tys. dostawców krajowych i zagospodarowuje w ten sposób około 20% krajowego rynku. Mlekpol skupuje mleko od 14 tysięcy dostawców, co stanowi około 15% krajowego rynku.

Negatywne efekty brexitu

Według Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi brexit może mieć negatywny wpływ zarówno na polski, jak i brytyjski sektor mleczarski. Być może na wybrane produkty mleczne będą obowiązywać taryfy importowe oraz dodatkowe procedury celne. Warto wiedzieć, żeWielka Brytania jest czwartym co do wielkości odbiorcą polskich produktów mlecznych. Wartość eksportu produktów mlecznych do Wielkiej Brytanii w 2018 roku wyniosła ponad 106,3 mln euro. Eksportowane są głównie polskie przetwory mleczne takie jak maślanka, jogurt, kefir i inne napoje z kwaśnego mleka. Wielka Brytania jest największym importerem polskich jogurtów i kwaśnych napojów mlecznych, o wartości prawie 48 milionów euro w 2018 roku. Jak będzie wyglądała sytuacja bo brexicie? Na razie niestety trudno o szczegóły.

Joanna Cała mgr inż. rolnictwa